Dotychczasową, czterdziestoletnią historię diecezji opolskiej wyznaczają zasadniczo dwie daty. Niewątpliwie pierwszą jest 28 czerwca 1972 r., kiedy to papież Paweł VI bullą „Episcoporum Poloniae coetus”, erygował na Ziemiach Zachodnich i Północnych Polski pośród czterech diecezję opolską. Bulla ta stanowi swego rodzaju akt urodzenia nowego dystryktu kościelnego.

Rozpościerał się na ówczesnym terytorium województwa opolskiego i katowickiego. Od strony struktur kościelnych połączono w jeden organizm dawne terytoria archidiecezji wrocławskiej (dekanaty: Bytom, Dobrodzień, Gliwice, Łabędy, Miechowice, Pyskowice, Toszek, Ujazd i Zabrze) oraz archidiecezji ołomunieckiej (dekanaty: Branice, Głubczyce, Kietrz i parafia Owsiszcze). Stolicą biskupią diecezji opolskiej stało się miasto Opole. Natomiast jurysdykcyjnie teren ten pozostał w ramach metropolii wrocławskiej.

Stabilizacja i reorganizacja

O randze drugiej istotnej daty zaważyła decyzja papieża Jana Pawła z 25 marca 1992 r., kiedy bullą „Totus Tuus Poloniae Populus”, została dokonana reorganizacja struktur kościelnych w Polsce. Na rzecz utworzonej nowej diecezji gliwickiej przypadło 90 parafii wraz z około 140 kapłanami dotychczasowej diecezji opolskiej. Zasiliła ona także 15 parafiami nową diecezję kaliską. W zaistniałych strukturach diecezja opolska została włączona do świeżo powołanej metropolii górnośląskiej z siedzibą w Katowicach. Dotychczasowi biskupi pomocniczy z Opola mianowani zostali w Gliwicach: bp Jan Wieczorek ordynariuszem, a bp Gerard Kusz pomocniczym. W ocenie dorobku minionych 40 lat trzeba uwzględnić zmianę nie tylko granic diecezji, liczby wiernych i duchownych, ale także korzystne  przemiany geopolityczne. Decyzja o utworzeniu nowych diecezji na tzw. Ziemiach Odzyskanych była poniekąd odpowiedzią Kościoła na normalizację wzajemnych relacji między Polską a RFN. Pamiętny układ uznający granice na Odrze i Nysie, podpisany 7 XII 1970 r., został ratyfikowany przez polski sejm 25 maja 1972 r. Z kolei reorganizacja mapy administracyjnej Kościoła w Polsce w 1992 r. zbiegła się z pokojowymi przemianami w Europie Środkowo-Wschodniej po znamiennej jesieni ludów w 1989. Zwycięski ruch solidarnościowy, otwarcie żelaznej kurtyny, zjednoczenie Niemiec stanowiły przyjazny klimat dla rozwoju struktur demokratycznych w Polsce. W tym kontekście sytuacja Kościoła uległa też korzystnej ewolucji. Pomnożenie diecezji miało pomóc w rozwoju oddziaływania duszpasterskiego najliczniejszej wspólnoty chrześcijan nad Wisłą i Odrą. Ideą stały się diecezje nieprzekraczające miliona wiernych, z siedzibą biskupa w promieniu stu kilometrów, posiadające wystarczającą sieć kościołów i związanych z nimi parafii. Dane statystyczne z roku 1974 mówią, że diecezję opolską zamieszkiwało 1 470 010 wiernych. Służyło im 677 kapłanów (diecezjalnych –  581; zakonnych – 96). Funkcjonowało 445 parafii z 652 kościołami. Do tego trzeba jeszcze doliczyć 325 kaplic. Liczby te ulegały w ciągu lat widocznym zmianom. W roku 1985 odnotowano 1 754 220 wiernych. Zatrudnionych w duszpasterstwie było 602 księży diecezjalnych i 112 zakonnych. W 472 parafiach funkcjonowało 702 kościołów i 359 kaplic. Niezmienną liczbę 40 dekanatów podzielono na pięć rejonów duszpasterskich (opolski, nyski, raciborski, kluczborski, gliwicki). Pozwoliło to zwiększyć mobilność duszpasterską na terenie całej diecezji. Podział na rejony ułatwiał też specyfikację działań zgodnie z potrzebami poszczególnych dekanatów czy parafii. Wraz z reorganizacją mapy administracyjnej Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce powierzchnia diecezji opolskiej zmniejszyła się do 8 033 km kw.. W roku 1996 odnotowano 870 000 katolików zamieszkujących 391 parafie, gdzie było 596 kościołów i 55 kaplic. W duszpasterstwie parafialnym pracowało 487 kapłanów diecezjalnych i 34 zakonnych. Jednocześnie ponad 40 księży diecezjalnych angażowało się misyjnie poza krajem, a 7 było zatrudnionych w innych diecezjach Polski. Ekspansja duszpasterska poza granice była możliwa dzięki ogólnemu wzrostowi powołań w Polsce podczas pontyfikatu Jana Pawła II.

Czas bp. Franciszka Jopa

Historię diecezji można też mierzyć latami owocnej pracy poszczególnych ordynariuszy diecezji. W czasie zawiadywania diecezją przez pierwszego biskupa Franciszka Jopa, wspomaganego przez dwóch sufraganów (Wacława Wyciska i Antoniego Adamiuka) wzmocnił się kontakt biskupa z kapłanami i wiernymi, zostało wskrzeszonych wiele rodzimych tradycji. Rozsądnie wprowadzono też posoborową odnowę liturgiczną. Skutecznie wykorzystywano duszpastersko sanktuarium na Górze św. Anny. Rozwijano kult rodzimych świętych i błogosławionych (np. Jacka, Czesława, Bronisławy). W tym czasie w diecezji wybudowano 16 nowych kościołów, ustabilizowano status Wyższego Seminarium Diecezjalnego Śląska Opolskiego w Nysie. Udało się reaktywować Wydawnictwo Świętego Krzyża (jeszcze bez drukarni). Umierający po długiej chorobie 24 września 1976 r. biskup Jop pozostawił impuls do kontynuacji wielu rozpoczętych dzieł. Z troską i nutą bezradności patrzył na opuszczających diecezję, szczególną atencją ogarniał kapłanów wyjeżdżających za zachodnią granicę kraju.

32 lata bp. Alfonsa Nossola

Charyzmatycznym kontynuatorem rozpoczętego dzieła stabilizacji diecezji opolskiej stał się bp Alfons Nossol wraz z biskupami pomocniczymi. Dokonania tego okresu dobrze ilustruje wydany album „32 lata posługi biskupiej (1977–2009)” pod red. H. Sobeczko (Opole 2009). Nie sposób wymienić wszystkich udanych przedsięwzięć z tego okresu. Wśród najważniejszych dla rozwoju Kościoła lokalnego na Opolszczyźnie była troska o Wyższe Seminarium Duchowne, przeniesione w 1994 roku do Opola, erygowanie w 1977 Diecezjalnego Instytutu Teologiczno- -Pastoralnego, co stanowiło zalążek Wydziału Teologicznego na Uniwersytecie Opolskim. Dzięki zabiegom biskupa powstają Diecezjalny Dom Księży Emerytów w Opolu oraz Muzeum i Archiwum Diecezjalne. Ożywiła się działalność edytorska Wydawnictwa Diecezjalnego Świętego Krzyża. 21 czerwca 1983 roku – kiedy goszczono Jana Pawła II na Górze Świętej Anny – pozostaje historycznym dniem dla diecezji. Pozytywne zmiany po 1989 r. dały możliwość ożywienia duszpasterstwa dla wiernych mniejszości etniczno-narodowych, w tym niemieckiej. W 1990 r. reaktywowana została charytatywna organizacja „Caritas”, która opieką medyczno-paliatywną obejmuje tysiące potrzebujących na terenie diecezji. Wspomaga też wiele działań charytatywnych poza nią. Przy jej wydatnym zaangażowaniu od 2006 roku funkcjonuje w Kamieniu Śląskim ośrodek wypoczynkowo-rehabilitacyjny „Sebastianeum Silesiacum”. W sąsiedztwie, wcześniej odbudowano zamek związany z miejscem narodzin św. Jacka. Miejsce stało się jego sanktuarium oraz siedzibą Ośrodka Kultury i Nauki Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego. Zostało też uruchomione diecezjalne Radio Góra św. Anny (aktualnie Radio PLUS Opole). Natężeniu uległa działalność budownicza. Po 1977 r. wzniesiono 80 kościołów, powstało wiele obiektów kościelnych w postaci plebanii, domów katechetycznych i innych. W efekcie obecna diecezja podzielona na cztery rejony duszpasterskie i 36 dekanatów posiada 398 kościołów i kaplic parafialnych, co dokładnie pokrywa się z liczbą parafii. Do diecezji jest inkardynowanych ponad 700 kapłanów. Liczba katolików określana na 860 000 wydaje się jedynie szacunkiem statystycznym. Jednym z poważnych problemów regionu jest duża migracja ludności. Ma to swoje znamiona społeczno-ekonomiczne, ale także geopolityczne. Z jednej strony pragmatyzm wielu mieszkańców Śląska podpowiada emigrację zarobkową, z drugiej ułatwienia w dobie integracji europejskiej skłaniają do wyjazdów za pracą.

Wyzwania stojące przed bp. Andrzejem Czają

W ciągu nadchodzących lat Kościół lokalny na Opolszczyźnie stanie przed wieloma problemami. Zapewne troską trzeciego biskupa opolskiego Andrzeja Czai (od 29 sierpnia 2009 r.) jest kontynuacja i rozwój tego dzieła, które krystalizowało się w poprzednich dziesiątkach lat przez posługę poprzedników. W swoim oddziaływaniu duszpasterskim nie pomija zwłaszcza młodzieży diecezji, chętnie angażuje się w działania duszpasterskie, które niwelują dystans między wiernymi a hierarchią, usiłuje wskrzeszać nurty pobożności obecne w bliższej i dalszej przeszłości Opolszczyzny. Siłą katolicyzmu w tym regionie, jak zresztą w wielu innych miejscach Polski, pozostanie nurt pobożności zwanej ludową bądź popularną. Na tym gruncie może wyrastać dojrzałe chrześcijaństwo tych, którzy nie stracą swych więzi z dobrze kultywowaną tradycją. Śląsk Opolski w swej różnorodności kulturowej może pozostać dobrym przykładem pielęgnacji swojego rodzimego bogactwa i oswajania tego, co pozornie obce.