Pismo Święte zostało napisane piórem, jednak dopóki nie upowszechnił się druk, wierni poznawali je dzięki obrazom i w oparciu o obrazy kształtowali swoją wiarę – mówi ks. prof. dr hab. Piotr Paweł Maniurka, dyrektor Muzeum Diecezjalnego w Opolu, diecezjalny kustosz i konserwator zabytków. – Zadaniem muzeum jest nie tylko zabezpieczanie i eksponowanie dzieł sztuki, ale także stawanie się miejscem, w którym współczesny, zagubiony człowiek może zetknąć się zarówno z pięknem dzieła sztuki, jak i z treścią, którą ono przekazuje – zaznacza dyrektor, wskazując tym samym na ważną funkcję dydaktyczno-katechetyczną, którą muzeum od 25 lat podejmuje.

Zabytki sztuki sakralnej

Do ważnych zabytków w zbiorach Muzeum Diecezjalnego należą gotyckie figury: Madonna z Dzieciątkiem z praskiej szkoły Parlerów, Krucyfiks z kręgu Tilmana Riemeschneidera oraz Pieta i Św. Sebastian z warsztatu mistrza Wita Stwosza. Są także obrazy: „Adoracja Dzieciątka” ze szkoły Fra Angelico, florencki renesansowy obraz „Madonna z Dzieciątkiem i św. Janem Chrzcicielem” oraz „Chrystus Salvator” autorstwa Josefa van Claeve. – Nie ukrywam, że wszystkie eksponaty, które mamy w muzeum, są mi bliskie, bo wszystkie przeszły przez moje ręce – mówi wprost ks. Piotr Maniurka. – Cenne są dla mnie zwłaszcza najstarsze rzeźby gotyckie. Z sentymentem patrzę na barokowe ornaty, w których uroczyste Msze św. sprawował pierwszy biskup opolski Franciszek Jop. W jednym z nich udzielał święceń kapłańskich mojemu rocznikowi – podkreśla dyrektor muzeum, dodając, że bliska jest mu również figura gotycka Matki Bożej z Dzieciątkiem, którą dzięki jego staraniom udało się po latach odnaleźć, mimo że była uznawana za zaginioną. Każdy z eksponatów prezentowanych w dwóch muzealnych salach: Sali Rzeźby i Sali Eucharystycznej, ma swoją własną, niepowtarzalną historię. Jak choćby srebrna sukienka Matki Bożej, będąca darem króla Jana III Sobieskiego, która pierwotnie zdobiła łaskami słynący obraz Mat- ki Boskiej Opolskiej (dawniej Piekarskiej), a do muzeum została przekazana po koronacji Opolskiej Pani przez bł. Jana Pawła II na Górze św. Anny. Jest i perłowy różaniec, podarowany wówczas Matce Bożej przez papieża. W sali ponadto eksponowana jest liczna kolekcja naczyń liturgicznych, wykonanych w warsztatach nyskich złotników.

Pierwsze kroki

Otwarte 25 lat temu Muzeum Diecezjalne w Opolu jest pierwszym w Polsce muzeum wybudowanym od podstaw po zakończeniu II wojny światowej. – Budynek został zaprojektowany na desce kreślarskiej z przeznaczeniem na muzeum. W zamyśle biskupa opolskiego Alfonsa Nossola swoje miejsce miała znaleźć tu kolekcja dzieł sztuki sakralnej z terenu diecezji opolskiej, ale jakie to konkretnie będą eksponaty, nikt na początku nie wiedział – opowiada ks. prałat P. Maniurka, który w 1984 r., po ukończeniu studiów z historii sztuki na KUL-u i półrocznym pobycie na uniwersytecie w Kolonii, został mianowany dyrektorem Muzeum Diecezjalnego. –  Nie wiedziałem, czym sale zostaną wypełnione. Przyznaję, że trochę przerażały mnie te wolne przestrzenie. Zastanawiałem się nad przygotowaniem plansz, na których przedstawione byłyby ważne dzieła, ale przede wszystkim zacząłem rozmawiać z proboszczami i odwiedzać parafie, o których wiedziałem z dokumentów inwentaryzacyjnych, że posiadają wyłączone z kultu cenne rzeźby, obrazy czy naczynia liturgiczne – mówi ks. Maniurka. Wówczas abp Alfons Nossol napisał list do księży, w którym wyjaśnił cel powstania muzeum oraz poprosił o przekazanie do niego obiektów.

Coraz większa kolekcja

– Tworząc kolekcję muzealną, odszukiwałem najbardziej cenne przedmioty, które były wyłączone z kultu i które nie były zabezpieczone – podkreśla dyrektor muzeum. Obrazy lub rzeźby były często przechowywane na plebaniach, w zakrystiach, a nawet na strychach. Proboszczowie byli świadomi wartości posiadanego zabytku, więc starali się uchronić go przed kradzieżą, a nie dysponując żadnymi specjalnymi środkami bezpieczeństwa, trzymali w ukryciu, np. w swojej sypialni. A przecież nie tylko o bezpieczeństwo chodzi. – Kilkusetletnie drewniane rzeźby gotyckie czy obrazy malowane temperą na desce potrzebują odpowiednich warunków klimatycznych. W pomieszczeniu muszą być zachowane stała temperatura i wilgotność powietrza. Takie warunki zapewniamy w muzeum – wyjaśnia ks. Maniurka. Zgromadzone eksponaty, w większości otrzymane w depozycie od parafii, nim trafiły na wystawę, zostały poddane kosztownym i długim procesom konserwacji. Centymetr po centymetrze, a nawet milimetr po milimetrze ściągano późniejsze warstwy historyczne z obrazów i figur. – Przebieg prac konserwatorskich niektórych rzeźb można prześledzić na zdjęciach zamieszczonych w gablotach – zachęca dyrektor.

Przede wszystkim wieki średnie

– Przy organizowaniu muzeum uświadomiłem sobie, że duża część eksponatów pochodzi ze średniowiecza. To nie przypadek. W kościołach, jak w życiu codziennym, przychodzą z wiekami nowe mody. Stąd w wystroju świątyń wiele dzieł gotyckich zastąpiły rzeźby i obrazy barokowe – wyjaśnia ks. Piotr Maniurka. Wtedy te starsze zabytki często trafiały do kościołów wiejskich, a z czasem, z powodu wojen, na plebanie czy do innych pomieszczeń parafialnych. Dziś w salach muzealnych pośród tych cennych dzieł odbywają się wykłady z historii sztuki dla studentów Uniwersytetu Opolskiego, a także dla uczniów szkół w ramach godzin katechetycznych. Ks. Piotr Maniurka, będąc duszpasterzem środowisk twórczych, wokół muzeum zgromadził także grono ludzi kultury. – Muzeum to miejsce wszystkich muz, dlatego organizowane są tutaj nie tylko wystawy, którym służy sala wystaw czasowych, ale i wieczory poetyckie, koncerty, a nawet spektakle teatralne – podkreśla dyrektor. W księdze pamiątkowej odnajdziemy wiele wpisów hierarchów kościelnych i przedstawicieli władz, a także turystów z różnych stron świata.

Srebrny jubileusz

Za wieloletnią pracę na rzecz dziedzictwa kulturowego ks. Piotr Maniurka został wyróżniony Nagrodą Marszałka Województwa Opolskiego dla Animatorów i Twórców Kultury, a także uhonorowany srebrnym medalem Zasłużony Kulturze „Gloria Artis”, przyznawanym przez ministra kultury i dziedzictwa narodowego. To już drugi medal, gdyż wcześniej dyrektor muzeum otrzymał brązową „Gloria Artis”. – Te wyróżnienia należą się wszystkim, którzy od 25 lat w gmachu muzeum bezinteresownie udzielają się na rzecz kultury – podkreśla ks. dyrektor Maniurka. – Sztuka sakralna, której służy Muzeum Diecezjalne, pomaga nam nabierać ducha i podnosić głowy – mówił ordynariusz bp Andrzej Czaja w homilii podczas pontyfikalnej Mszy św., wskazując, że dziedzictwo kultury sakralnej, tworzone przez pokolenia chrześcijan na większą chwałę Bożą, pozwala współczesnemu człowiekowi rozeznawać obecność Boga wśród nas. – Musimy na nowo uczyć się czytać to, co zostawili nam nasi przodkowie – wskazywał biskup. Otwarcie w powojennej Polsce pierwszego muzeum powołanego przez biskupa diecezjalnego było ważnym wydarzeniem w polskim Kościele, o czym przypomniał podczas rocznicowych uroczystości bp Wiesław Mering, przewodniczący Rady ds. Kultury i Ochrony Dziedzictwa Kulturowego KEP, która obradowała w Opolu z okazji srebrnego jubileuszu Muzeum Diecezjalnego. Rocznicowe uroczystości uświetniły koncert „Tota Pulchra est Maria”, w wykonaniu Klaudii Romek (sopran), Brygidy Tomali (fortepian) i Joanny Zub (wiolonczela), oraz wystawa „Z dziedzictwa wiary” ze zbiorów WBP w Opolu.•