Bogactwo liturgii

Księża rzymskokatoliccy mogą włączać się w swoich szatach liturgicznych do koncelebry Mszy św. w obrządku greckim. Natomiast bez specjalnego upoważnienia ze Stolicy Apostolskiej nie mogą wykonywać posług duszpasterskich, chrzcić czy bierzmować wiernych greckokatolickich. Taką zgodę na birytualizm, jako jedyny w diecezji opolskiej, posiada ks. prof. Janusz Czerski, wykładowca na Wydziale Teologicznym UO, znawca historii, duchowości i liturgii chrześcijańskich Kościołów Wschodnich. Od 1977 r. jest duszpasterzem wiernych Kościoła greckokatolickiego na Opolszczyźnie, skupionych w greckokatolickiej parafii Przemienienia Pańskiego w Opolu, a w 1999 r. mianowany został mitratem. Jest to honorowa godność nadawana w Kościele greckokatolickim, pozwalająca nakładać mitrę w czasie liturgii. Niedzielne i świąteczne Msze św. w obrządku bizantyjsko-słowiańskim, z kazaniem w języku ukraińskim, ks. mitrat Janusz Czerski odprawia w kościele św. Aleksego w Opolu. Ponadto co pewien czas w kościele seminaryjno-akademickim celebruje liturgię bizantyjską w języku greckim. Wówczas śpiewy stałe i dialogi celebransa z ludem prowadzi schola grecka, istniejąca od wielu lat przy Wyższym Seminarium Duchownym.

Wielość obrządków

Każda Msza św. jest sprawowana na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy, którą Jezus spożywał ze swoimi uczniami. Jednak to, co możemy zaobserwować na zewnątrz, czyli sposób jej odprawiania, jest różny w różnych Kościołach chrześcijańskich. Obrządek wypływa z duchowości, czyli sposobu zwracania się do Boga. Na Mszy św. w Afryce pojawiają się elementy tańca, tymczasem w Europie wydaje się to nie do pomyślenia.

– Ta różnorodność nie jest niczym nowym. Już w Kościele pierwotnym powtarzanie Ostatniej Wieczerzy, początkowo odbywające się spontanicznie, z czasem zaczęło nabierać określonych form w zależności od rodzimej tradycji, kultury i języka, dając początek różnym obrządkom chrześcijańskiego kultu – wyjaśnia ks. prof. Janusz Czerski. – W samym obrządku rzymskim w pierwotnym Kościele, praktycznie w każdej diecezji stosowano inny ryt. Jeszcze po Soborze Trydenckim istniał szereg obrządków odprawianych po łacinie, które różniły się od rytu stosowanego przez papieża – wyjaśnia ks. mitrat.

Podobnie było w przypadku Kościołów Wschodnich, z których obecnie w Polsce reprezentowane są trzy obrządki: bizantyjski, ormiański i koptyjski. – Liturgia w rycie koptyjskim sprawowana jest raz w miesiącu w cerkwi prawosławnej w Warszawie, ormiańska liturgia celebrowana jest m.in. w Gliwicach, Krakowie i Gdańsku, natomiast najbardziej znany w Polsce jest obrządek bizantyjski – przybliża ks. J. Czerski. Stosują go Kościoły, których tradycja sięga bizantyjskich korzeni, a są wśród nich zarówno Kościoły będące w jedności ze Stolicą Apostolską (greckokatolickie), jak i Kościoły prawosławne. Oryginalnym językiem tej liturgii jest język grecki, ale pozostałe Kościoły tradycji bizantyjskiej wprowadziły do liturgii własne języki, m.in. ukraiński. W obrządku bizantyjskim sprawowane są liturgie św. Jana Chryzostoma oraz św. Bazylego Wielkiego, które różnią się tekstem modlitwy eucharystycznej, oraz liturgia św. Jakuba, najstarsza, różniąca się od dwóch pozostałych nie tylko tekstami, ale i całym ceremoniałem. Jest ona sprawowana twarzą do ludzi i występują w niej trzy czytania, tak jak obecnie w liturgii łacińskiej. – Wynika z tego, że zarówno w Kościele bizantyjskim, jak i łacińskim początkowo odprawiano twarzą do ludzi – zaznacza ks. Janusz Czerski.

Wschód a Zachód

Msza św. w każdym obrządku zasadniczo dzieli się na dwie części. Pierwsza z nich jest przejęciem liturgii synagogalnej, kiedy m.in. czytane jest Słowo Boże, druga stanowi powtarzanie Ostatniej Wieczerzy Chrystusa. Te dwie główne części w liturgii bizantyjskiej rozpoczynają się procesjami: najpierw z Ewangeliarzem – małe wejście, później z darami – wielkie wejście. Ponadto pierwszą część poprzedzają obrzędy wstępne, a po drugiej następują obrzędy zakończenia Mszy św. Modyfikacja tych części zależy od duchowości, dlatego Eucharystia w Kościołach chrześcijańskiego Wschodu jest niezwykle uroczysta, zdecydowanie dłuższa, bogatsza w śpiewach i gestach od rytu łacińskiego, którego duchowość narzucona została przez mentalność rzymską.

– Dobrze zobrazować to można na przykładzie prawa rzymskiego, które jest niezwykle ścisłe. Wyrok Pana Jezusa brzmiał: „Jezus Nazarejczyk, Król Żydowski”. Gdy popatrzymy, jak wyglądają wyroki naszych sądów, ile to zapisanych stron, zrozumiemy jaka jest mentalność rzymska, leżąca u podłoża duchowości Kościoła Zachodniego. Stąd w rycie łacińskim liturgia jest bardziej sucha, a teksty liturgiczne precyzyjne i krótkie – tłumaczy ks. Janusz Czerski.